‘Zit jouw kind in een ISK?’

‘Zit jouw kind in een ISK (Internationale Schakelklas)?’ De verbazing klinkt duidelijk door in de toon waarmee een collega van Erik Stalman de vraag stelt. Erik neemt graag de tijd om het uit te leggen. Hij kwam in oktober 2022 met zijn gezin terug uit Thailand en is nu in Veenhuizen teamleider van de opvang van alleenstaande minderjarige vluchtelingen. ‘We hadden onszelf en onze kinderen voorbereid op de terugkeer. De praktijk blijkt hardnekkiger en langduriger dan je dacht.’

Impact van landverhuizing
Erik en zijn vrouw hebben vier kinderen die eerst mee naar Thailand “moesten” en 7 jaar later ook weer “verplicht” mee terug kwamen naar Nederland. ‘Wanneer ik hier mijn verhaal vertel raakt dat aan wat mijn collega’s hier met de jongens meemaken. Onze kinderen hebben veel tijd en energie nodig om die landverhuizing te verwerken.
Ik krijg nu van dichtbij mee hoeveel impact dat heeft. Het gaat gepaard met een rouwproces. En als dit bij onze kinderen al het geval is, hoe is dat dan voor jongeren die een trauma meemaakten?
Om beter Nederlands te leren, volgt onze dochter les in een ISK met pakweg driekwart vluchtelingenkinderen. Voor haar is het volstrekt normaal dat je je tussen andere culturen begeeft.’

Verlamt door trauma en rouw
Nederlanders die niet met vluchtelingen werken, hebben het vaak alleen over de nieuwe kans die jongeren hier krijgen. Wanneer deze dan niet direct uit de startblokken komen, kan dat op weinig begrip rekenen.
Erik heeft dat begrip wel. ‘Jongeren die hier komen zijn vroeg zelfstandig geworden. Dit omdat ze in de thuissituatie vaak noodgedwongen verantwoordelijk waren voor broertjes en zusjes. Tijdens hun vlucht waren ze eigen baas en moesten ze het zelf zien te rooien. Velen liepen onderweg een trauma op.
Hier vertonen ze soms opstandig gedrag. Ze willen eigen baas blijven, precies zoals ze dat eerder met vallen en opstaan hebben geleerd. In ons land zijn ze voor de wet echter nog kind, want nog geen 18 jaar. En zo moeten ze accepteren dat mijn collega’s, ook vrouwen die vaak nauwelijks ouder zijn dan zij, gezag over hen hebben.
Als je 15 of 16 jaar bent, ben je nog niet volwassen en heb je nog niet geleerd hoe je goed met je emoties om moet gaan. Jongens die zich eerder met vechten staande moesten houden, moeten nu leren hun problemen met praten op te lossen.
De eerste paar jaar dat ze in Nederland zijn, zitten ze toch vooral in een periode van de verwerking van rouw en trauma. Het verlamt velen en vraagt tijd om dingen te kunnen verwerken.
Jonge collega’s die net afgestudeerd zijn, hebben die kennis of ervaring nog niet. De trainingen die ze hier krijgen, maakt dat bij hen dan de schellen van de ogen vallen.’

Een andere werkelijkheid
Jongeren hebben ook tijd nodig om hun droombeeld van Nederland bij te stellen. Hoopten zij dat het leven hier eenvoudiger zou zijn, de werkelijkheid blijkt anders. De weg is lang en lastig: om de Nederlandse taal te verwerven, een goede opleiding te volgen, de andere cultuur te begrijpen en eigen te maken, een huis te krijgen of geld voor een auto te verdienen.
‘Wij leggen hen dit, uit zoals ook hun voogden of medewerkers van de IND of Vluchtelingenwerk dit doen. Vaak werkt het het best wanneer een collega met eenzelfde culturele achtergrond of cultuurcoach dit vertelt.’
Erik vraagt er begrip voor dat de jongeren het niet makkelijk hebben. ‘Wanneer alleenstaande minderjarigen op hun bed blijven liggen en niet naar school gaan heeft dat een diepere oorzaak. Onderzoek dat, want een gezond kind vindt het niet erg om naar school te gaan.’

‘Jongeren die naar ons land komen verbazen zich over onze cultuur. Bijvoorbeeld over het gebrek aan respect voor onze ouderen. Over hoe onbeschoft kinderen soms tegen hun docenten zijn. Over de stevige, directe manier waarop we hier gewend zijn elkaar aan te spreken. Over de strakke deadlines die we elkaar hier opleggen, tegenover het meer rustige tempo daar. En ik moet zeggen dat mijn kinderen, mijn vrouw en ik hun verbazing vaak delen.’

Er gewoon voor hen zijn, dat is het werk

Op een donkere donderdag in februari zijn negen medewerkers van Yadeborg in Veenhuizen present voor een introductietraining. Een sober, klein lokaal is het toneel. Trainer David Maman presenteert er zijn powerpoint op een kale, ongelijke muur. Luxe vind je hier nergens.
De warme, uitnodigende sfeer in de groep vormt een opvallend contrast met het armelijk decor. Maria heeft er net een slaapdienst op zitten en schuift toch met een brede glimlach aan. Zij verwoordt wat allen hier voelen: ‘De jongeren, dat maakt het mooi om hier bij Yadeborg te werken.’

Yadeborg begeleidt, activeert en ondersteunt alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV). Hoe gaat dat evenwel in zijn werk, dat begeleiden, activeren en ondersteunen?
Hiervoor volgen alle medewerkers van Yadeborg trainingen, of zij nu pedagogisch medewerker, slaapdienstmedewerker of teamleider zijn.
Deze keer staat een introductie in het ‘methodisch kader voor het begeleiden van AMV in de opvang van het COA’ op de agenda. Iedereen kreeg daar al verschillende stukken over toegestuurd.
Dat is volgens David in de praktijk minder zwaar dan het lijkt. ‘Voor veel dingen heeft het COA al wat verzonnen met volop wijsheid. Het is alleen jammer dat het zo veel letters zijn. Na afloop vandaag zijn we allen vaardiger om met de methodiek te werken. En je zult zien het is een positieve methode. Géén naïeve methode. Het sluit aan bij wat jongeren willen. En er is altijd wel iets wat zij wel willen.’

60 pagina’s telt de methodiek. Voor wie meer wil weten over de doelgroep en begeleiding is het goed leesbare stuk als een stoomcursus. Waar komen de jongeren vandaan en hoe komen zij hier? Wat hebben ze bij hun vertrek uit hun vertrouwde omgeving verloren en onderweg meegemaakt? Welke indrukken hebben ze opgedaan en hoe beïnvloedt dat hun gedrag? Hoe werkt de band met hun achtergebleven familie door? Kunnen zij zich opnieuw binden? Zeker als het verleden zo beladen en de toekomst zo onzeker is.
Naast de kenmerken van de doelgroep biedt de methode ook volop informatie over bijvoorbeeld juridische en pedagogische kaders, maar ook over verschillende methodieken om de jongeren te begeleiden.
Verschillende van die kaders en methodieken zitten door opleiding en ervaring al in de genen van de vrouwen en mannen van Yadeborg. Wanneer David zijn cursisten uitnodigt een persoonlijke reactie te geven op een aantal uitspraken die hij aan de wand heeft gehangen, komt het gesprek al snel op gang.
Over duidelijkheid geven wat de jongeren van jou mogen verwachten, en ook wat je als mentor van hen mag verwachten. Over rust, reinheid en regelmaat. Over hoe je jongeren laat nadenken over de reden waarom zij iets doen. Over onveilig voelen, grenzen overschrijden en mogelijke gevolgen van straf en uitsluiting. Over pubers die soms een knuffel nodig hebben. Maar vooral ook over er simpelweg voor de jongeren te zijn: samen optrekken, spelletjes doen, thee drinken, samen koken, afwassen en schoonmaken.

Bij iedere inbreng van de negen deelnemers is wel een andere benaderwijze van de jongeren te ontdekken en bespreken. En dat gebeurt dan ook. Zonder terughoudendheid en met vertrouwen in elkaar delen betrokken vakgenoten hun ervaringen, vragen, suggesties en kijk op de begeleiding van de alleenstaande jongeren.
En terwijl gesprekken als vanzelf lopen luistert David, stelt vragen en vertaalt inbreng naar de gedachten van de methodiek. Dat het er primair om gaat de jongeren continuïteit en stabiliteit te bieden. Dat voor hen de voorwaarden moeten worden geschapen om zich in een mensvriendelijke omgeving te kunnen herstellen en ontwikkelen.
En of dat lukt? ‘Veel jongeren die weggaan zijn in tranen. Zo zijn ze hier gewend dat ze niet wegwillen’, zegt Erik. ‘Zeker als ze naar een AZC moeten is het hartverscheurend.’